گواهی الکترونیکی امضای دیجیتال

گواهی الکترونیکی (digital certificate) شناسه دیجیتال یک موجودیت (مانند فرد، نرم‌ افزار، سازمان، و غیره) در تعاملات الکترونیکی است. در واقع، همانطور که در تعاملات غیر الکترونیکی، "کارت ملی" یا شناسنامه یک فرد شناسه وی می‌ باشد، در تعاملات الکترونیکی "گواهی الکترونیکی" شناسه فرد (و بطور کلی هر موجودیت) می ‌باشد. در تعاملات الکترونیکی (برخلاف تعاملات رو در رو)، طرفین ممکن است نتوانند هویت طرف مقابل را شناسایی کنند. این چالش می ‌تواند منجر به برخی محدودیت‌ ها و مشکلات در این نوع تعاملات شود. مثلاً ممکن است نتوان مانند اسناد کاغذی، اسناد الکترونیکی را نیز امضای دیجیتال و برای دیگران ارسال نمود.

گواهی الکترونیکی، رایج ‌ترین راه‌ حل مواجهه با چالش بالا است. یک موجودیت با استفاده از گواهی الکترونیکی خود می‌ تواند به طرف مقابل خود اطمینان دهد که با موجودیت موردنظر خود در تعامل است. برای مثال، وقتی فرد یک سند الکترونیک امضا‌شده دریافت می ‌کند، می‌تواند از هویت فرد امضاکننده‌ی سند اطمینان حاصل کند.

امضای دیجیتال مفهومی شبیه امضای دستی و اثر انگشت اما با عملکردی دقیق ‌تر و امن ‌تر در دنیای الکترونیک دارد. وقتی روی یک سند الکترونیک (مانند سند الکترونیکی یک قرارداد، نامه ‌‌‌های اداری، فرم‌ های الکترونیکی، و غیره) امضای دیجیتال انجام می ‌شود:

• برخلاف امضای دستی، دیگران با استفاده از گواهی الکترونیکی فرد می ‌توانند به سادگی هویت امضاکننده سند را تشخیص دهند زیرا گواهی الکترونیکی هر فرد شناسه وی می‌ باشد.
• برخلاف امضای دستی، پس از امضای دیجیتال سند، هر تغییری در محتوای سند امضاشده به سادگی قابل تشخیص است. بنابراین، امکان جعل یا تغییر اسناد غیر ممکن می‌شود. در واقع هر تغییر در سند، موجب نامعتبر شدن امضای دیجیتال آن می ‌شود.
• برخلاف امضای دستی که در آن فرد می ‌تواند امضای خود روی سند را انکار کند، در امضای دیجیتال فرد به هیچ عنوان نمی ‌تواند امضای دیجیتال خود روی سند را انکار نماید زیرا با استفاده از امضای دیجیتال روی سند و "گواهی الکترونیکی" فرد، می ‌توان به هویت امضاکننده آن پی برد.
• برخلاف امضای دستی که همیشه ثابت است، امضای دیجیتال هر سند برای آن سند منحصربفرد است. در واقع، امضای دیجیتال هر سند مرتبط با محتوای آن سند است. بدین ‌سان، امکان جداسازی امضای دیجیتال از روی سند به منظور استفاده مجدد روی سندی دیگر ،یا جایگزین نمودن آن با امضایی دیگر امکان ‌پذیر نیست.

لازم به ذکر است امضای دیجیتال به امضای اسناد الکترونیکی محدود نمی ‌شود و به طور کلی روی هر داده الکترونیکی می ‌توان امضای دیجیتال انجام داد.

افراد و سازمان ‌ها به دلایل زیر نیاز به استفاده از امضای دیجیتال دارند:

• بهره‌ مندی از پشتوانه حقوقی امضای دیجیتال: یک مزیت برجسته امضای دیجیتال پشتوانه حقوقی آن در کشور است. در این رابطه بخش‌ هایی از قانون تجارت الکترونیک کشور به امضای دیجیتال پرداخته که در زیر به برخی مواد مهم آن اشاره شده است:
  • ماده 7 (اعتبار قانونی امضای دیجیتال): "هرگاه قانون وجود امضا را لازم بداند، امضای الکترونیکی مکفی است." بر اساس این ماده، امضای دیجیتال به تنهایی و بدون نیاز به امضای دستی برای قانون کفایت می ‌کند. برای مثال، می ‌توان یک سند الکترونیک امضای دیجیتال شده را (بدون نیاز به نسخه کاغذی آن که به طور دستی امضای دیجیتال شده) به مجامع قانونی ارائه کرد.
  • ماده 12 (استناد قانونی): "اسناد و ادله اثبات دعوی ممکن است به صورت داده پیام بوده و در هیچ محکمه یا اداره دولتی نمی توان بر اساس قواعد ادله موجود، ارزش اثباتی «داده پیام» را صرفاً به دلیل شکل و قالب آن رد کرد." در این ماده، یکی از مصادیق "داده ‌پیام"، سند الکترونیکی است و بر طبق این ماده می ‌توان از اسناد و داده‌ های الکترونیکی (مثلاً فایل ‌ها) امضای دیجیتال شده در محاکم و مجامع قانونی به عنوان مدرکی معتبر استفاده کرد.
  • بخشی از ماده 15 (عدم انکار): "نسبت به داده‌ پیام مطمئن و امضای الکترونیکی مطمئن، انکار و تردید مسموع نیست". طبق این ماده، امکان انکار امضای دیجیتال روی یک سند الکترونیکی وجود ندارد.
• خودکارسازی و تسریع در فرایندها: برای مثال، فرض کنید کلیه کارکنان یک سازمان باید فرمی را تکمیل نمایند. این کار می‌ تواند در یک سازمان بزرگ زمان ‌بر باشد. روش بهتر این است سند الکترونیک فرم برای کارکنان ارسال شود (مثلاً در یک سایت قرار داده شود)، سپس توسط ایشان تکمیل و امضای دیجیتال شده و سند امضای دیجیتال شده(از طریق ایمیل یا سایت) بازگردانده شود.
• کاهش‌ هزینه‌ ها: اسناد کاغذی می ‌تواند هزینه‌ های چشمگیری را به سازمان‌ ها تحمیل کنند. به عنوان نمونه آماری، در کشوری مانند ایالات متحده سالانه حدود 30 میلیارد سند کاغذی کپی و پرینت گرفته می‌ شود. با محاسبه هزینه کپی، اسکن، بایگانی، جابه‌جایی، و بازیابی اسناد کاغذی گمشده، هزینه هر سند امضای دیجیتال شده حدود 6.5 دلار تخمین زده شده است. معمولاً افراد مجاز یک سازمان به طور متوسط 500 سند امضای دیجیتال می‌ کنند که هزینه سالانه آن 3250 دلار ‌می شود. با استفاده از اسناد الکترونیک می ‌توان از چنین هزینه‌ هایی جلوگیری نمود.

به طور کلی روی هر داده الکترونیکی می‌ توان عملیات امضای دیجیتال انجام داد اما عمدتاً در کاربرد‌های امضای دیجیتال اسناد و تراکنش ‌ها از این نوع گواهی الکترونیکی استفاده می‌ شود. برای نمونه می ‌توان به امضای دیجیتال قراردادها و توافق ‌نامه ‌ها، فرم ها، گزارشات، نامه ‌های اداری، سیاست ‌ها و دستورالعمل ‌ها، و غیره اشاره نمود. در زیر به طور خاص به برخی کاربرد‌ها اشاره شده است:

• امضای دیجیتال اسناد PDF، اسناد Office (مانند Word، Excel، و غیره)، اسناد اتوکد AutoCAD، فایل‌ های TIFF، و غیره
• استفاده از امضای دیجیتال در سیستم‌ های اتوماسیون workflow و سیستم‌ های مدیریت محتوا K2 ،Nitex ،Oracle ،Alfresco ،OpenText ،SharePoint و غیره

لازم به ذکر است، دو نرم‌ افزار متداول برای امضای دیجیتال اسناد، نرم‌ افزار‌های Adobe Acrobt Professional (برای امضای دیجیتال اسناد PDF) و مجموعه نرم ‌افزار‌های Microsoft Office (برای امضای دیجیتال اسناد Word، Excel، و غیره) می ‌باشند.